Niewielka stosunkowo rzeka Biała, przez całe lata w sposób zasadniczy ograniczała kontakt pomiędzy mieszkańcami Bielska i Białej.
Z tego powodu co jakiś czas pojawiały się pomysły, jak ułatwić komunikację pomiędzy siostrzanymi miastami. W sposób zasadniczy zmieniła się ona pod koniec XIX wieku za sprawą starań magistratu w Białej.
Szczególnym okresem budowania mostów był rok 1893. Wtedy to po długich przygotowaniach doszło do podjęcia decyzji o budowie dwóch mostów.
W marcu tego roku decyzją L. 69832/893 wrysowano w plan sytuacyjny dwa nowe mosty dla Okręgu Budowniczego Biała, Sekcji Drogowej Biała. Jedna z budowli, tzw. rządowy most stały, łączący Bielsko z Białą wzdłuż ul. Głównej. Drugi natomiast nazywany był mostem Monniera i ciągnął się wzdłuż ul. Ludwisarskiej (dzisiejsza ul. Mostowa). Pierwszy był inwestycją rządową realizowaną po zabiegach Magistratu w Białej, z kolei drugi był w całości inwestycją miejską. Były to największe inwestycje drogowo-mostowe w XIX wieku na naszym terenie.
Żelazny most nad Białą
Budowa żelaznego mostu na ulicy Głównej prowadzona była w latach 1896-1897. Zanim jednak do tego doszło, odbyły się żmudne przygotowania. Wstępną decyzję o budowie mostu przypisano numerowi L. 62412/893. Plany budowli o szerokości 8,45 m zostały zatwierdzone 3 lipca 1893.
Bardzo szybko władze miasta doszły do wniosku, że nowa przeprawa powinna być większa i mocniejsza, zatem zbudowana z żelaza. W uzasadnieniu czytamy, że dotychczasowy most nr 671 przy gościńcu krakowskim, nie spełnia już swojej roli, gdyż jest za wąski i o małej nośności. Już w 1980 roku oceniono, że był on mocno zużyty. Równocześnie był on bardzo obciążony i zdarzało się, że przewożony jednorazowy towar ma nawet 20 ton. Dodatkowo po stronie Bielskiej poszerzono przestrzeń przed mostem, co sprawiło, że powinien on mieć co najmniej 10 m szerokości. Stary most nie miał chodników, które zapewniałyby bezpieczeństwo pieszych. Wnioskowano też o to, by był to żelazny most. Warto podkreślić, że te starania czyniło miasto Biała u swoich władz krajowych we Lwowie. Te zaś wydały zgodę 9 grudnia 1895 roku. Zabezpieczenie finansowe inwestycji nastąpiło 26 sierpnia 1895 r. na wniosek c.k. Namiestnictwa z 2 lipca. Zgoda na rozpoczęcie prac zapadła w Namiestnictwie 7 czerwca 1896 r., a potwierdziło to starostwo w Białej 15 czerwca. Budowę oddano firmie Karola Korna za sumę 6729 Kr, 43 h.
Do dzisiaj zachował się oryginalny dziennik budowy, w którym pierwszy zapis uczyniono 15 czerwca, a odczytać możemy z niego, że wystawiono tablice informacyjne o zamknięciu mostu oraz spisano protokół przekazania terenu.
W dniach 19-27 czerwca trwały prace związane z rozbiórką starego mostu.
8 sierpnia zakończono betonowanie bielskiego przyczółka. Prace budowlane trwały do 15 października, a później rozpoczęły się prace monterskie konstrukcji stalowej.
Prace związane z konstrukcją stalową mostu prowadziła firma Erzherzogliche Industrial-Verwaltung in Teschen. Prace prowadzone były od 14 października do 17 listopada 1896. Od 2 grudnia układano na moście bruk. Co do sposobu układania doszło do różnicy zdań pomiędzy kierownikiem budowy, a budowniczym Karolem Kornem, który zagwarantował, że będzie wszystko dobrze, chociaż fug poprzecznych nie robiono. 5 grudnia tak przygotowany bruk zalano masą asfaltową. 10 i 11 grudnia dokonano prób obciążeniowych. Podpisano protokół zakończenia tego etapu inwestycji. Na plac budowy robotnicy powrócili w marcu i maju roku następnego, poprawiali konstrukcję stalową i przyczółki. Ostatniego maja przemalowano cały most. 6 lipca w ostatnim zapisku z budowy potwierdzono dokonane poprawki brukarskie. Natomiast dokumentem nr 116320/897 oznajmiono, że zadanie zostało wykonane. Mało kto jednak wie, że budowa tego mostu w bardzo ścisły sposób wiązała się z powstaniem drugiego mostu, będącego dzisiaj częścią ul. Mostowej.
Most Moniera jako rezerwowy
Mniej efektownie i z większym mozołem budowała Biała drugi most, o którego potrzebie zadecydowano w 1892. Rok później pojawił się on na mapce sytuacyjnej jako „mający się budować most”. Władze w Białej wysłały petycję do władz centralnych o dotację na ten cel. Wysokie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych przyznało 17.11.1893 subwencję w wysokości 4767 koron. Jeszcze w grudniu Magistrat napisał kolejne pismo o zwiększenie dotacji. Niestety władze centralne odpisały w maju następnego roku, że dotacji nie mogą zwiększyć. Jednocześnie zapytano, czy Magistrat będzie w stanie wybudować ten most jeszcze w tym roku, gdyż od jasnej i szybkiej deklaracji zależy pozytywna decyzja o budowie mostu rządowego.
Była to taka swoista gra obu ośrodków władzy. Magistrat starający się o most rządowy, przekonywał, że ten drugi jest konieczny, by zapewnić komunikacje z Bielskiem w trakcie budowy rządowego mostu i dlatego władze centralne powinny wspomóc jego powstanie. Taką wiedzę i taki cel miały również władze centralne. One jednak patrzyły na sprawę nieco inaczej… i postanowiły, że przychylą się do wniosku o powstanie mostu rządowego, jeśli wcześniej wykonany zostanie most, który będzie alternatywną przeprawą na czas budowy głównego mostu.
Biała postanowiła iść vabank, czyli podjąć działania, aby nie narazić się na opieszałość i brak woli współpracy od czego wszak zależała ostateczna decyzja o budowie rządowego mostu, jednocześnie prowadzić je… powoli. Tym sposobem 19 września przyjęto subwencje krajową. 5 października 1894 roku Rada Miejska w Białej podjęła decyzję o budowie 25 metrowego mostu i przekazała ją do akceptacji krajowym władzom we Lwowie. 10 listopada plan sytuacyjny zatwierdziło Starostwo w Białej.
Zanim jednak zaczęto przechodzić do realizacji, pojawił się dylemat – jaki most wybudować. Po długich dyskusjach ustalono, że nie będzie on zbudowany z drewna, ani żelaza, tylko żelbetonu. O swojej decyzji Rada Miejska w Białej powiadomiła władze 20 grudnia 1894 r.
Z tego powodu zwrócono się do Gustava Adolfa Wayssa, który był inżynierem budownictwa lądowego, pionierem żelbetu i betonu zbrojonego o przygotowanie wstępnego kosztorysu i planu. Od 1885 r. miał on prawa do patentu Moniers, który wykonywała jego firma GA Wayss & Cie. Spółka z Wiednia końcem 1895 roku przesłała projekt i plan mostu. Władze krajowe we Lwowie pilnie śledziły przygotowania do inwestycji i uzgadniały szczegóły. W styczniu 1896 przedstawiono kosztorys na sumę 26143 korony, jak również szczegółowy plan mostu. Prace nad budową obu mostów oczywiście się nałożyły, ale ostatecznie główne zadania wykonano w 1897, a wykończeniowe w 1898. Budowa tych mostów za staraniem miasta Białej, na długie lata ustaliła stosunki przy budowie mostów pomiędzy Białą, a Bielskiem. Oto Bielsko bez żadnych starań i kosztów uzyskało dwa mosty kl. I. Z tego powodu Biała, która wystarała się u władz krajowych o most rządowy, a później praktycznie własnym sumptem wybudowała i utrzymywała most „Moniera” stwierdziła, że przy następnych tego typu budowach większe koszta musi ponosić Bielsko.
Jacek Kachel
Zdjęcia, mapki i projekty pochodzą ze zbiorów autora oraz Archiwum Państwowego w Bielsku-Białej
